Tiếng Việt của chúng ta là một ngôn ngữ đặc thù, với cấu trúc đặc biệt, không giống nước nào trên thế giới cả. Chỉ riêng có cách nói độc âm và cách đặt tên (họ trước, tên sau) là gần giống Trung và Hàn quốc nhưng việc phát âm đủ dấu giọng (8 thanh) thì độc nhất vô nhị. Vì vậy người nước ngoài nghe người Việt nói họ tưởng như đang hát vậy.
Ở trên mới nói đến vấn đề phát âm mà đã vậy rồi, nói đến văn phạm, ngữ pháp còn độc đáo, khác xa hơn nữa. Cấu trúc cơ bản của tiếng Việt là văn xuôi, nói viết đều xuôi theo sự việc, nghe đọc đến đâu hiểu đến đó, không như những ngôn ngữ khác, phải đợi đến hết câu mới hiểu. Nét đặc thù này chỉ có dân tộc Bách Việt mới có. Các bạn hãy nhìn bản đồ bên dưới sẽ thấy tộc Bách Việt sinh sống trải dài từ phía nam sông Dương tử của TQ xuống phía nam (những ô màu tím). Tiếc thay, qua mấy ngàn năm, nhưng chi tộc Việt kia đã bị dân Tàu (Hán, Mông, Hung nô) tràn xuống và đồng hoá hết ráo, chỉ còn tộc Lạc Việt chúng ta, cho dù bị Tàu đô hộ cả ngàn năm, vẫn giữ được bản sắc, ngôn ngữ cho tới ngày nay.
Cấu trúc văn phạm Việt rất đơn giản: Chủ từ, động từ (tĩnh từ), túc từ rồi đến trạng từ (chỉ trạng thái của từ trước) là hết, từ nào quan trọng xếp trước, thứ yếu xếp sau, thế thôi. Chủ yếu là khi viết nói phải xuôi theo sự việc cho dễ hiểu. Vì là ngôn ngữ độc âm, nên người Việt phát âm rất nhanh, nếu không nói xuôi rất khó hiểu vì đầu óc người nghe thu nhận không kịp. Văn viết thì đỡ hơn vì có thể đọc chậm rãi, nên có nhiều người nói văn viết khác văn nói. Nguỵ biện, trên thế giới này, tất cả ngôn ngữ đều nói sao viết vậy, ta cũng không có ngoại lệ. Chỉ có văn vần, tức là thi ca, vì nhu cầu phải có vần điệu, phải sắp xếp từ ngữ sao cho đẹp và hay nhất nên mới có quyền phá cách. Nói chung, tiếng Việt rất đơn giản, rất dễ học (ngoại trừ từ ngữ), chỉ cần tuân theo 2 quy tắc trên là được nên có người nước ngoài nói gần như tiếng Việt không có văn phạm, cũng đúng thôi (xin tham khảo thêm bài “Tiếng Việt trong mắt người Anh”, cũng đăng trong web này.
(Đáng lẽ phải viết là danh tự, động tự v.v vì nó là tiếng Hán Việt nhưng có thể bỏ qua vì chúng ta đã quen viết như vậy quá lâu rồi, nhưng chúng ta không được viết Từ điển vì đã là tự điển thì không được phép sai).
Vấn đề là, hiện nay tiếng Việt ta đã bị biến thái trầm trọng, không còn giữ được nét trong sáng, dễ hiểu như tôi đã viết trên đây. Sau nhiều năm trăn trở, tôi đã tìm đọc những tác phẩm của những nhà văn, nhà báo từ hồi tiếng Việt còn sơ khai cho đến nay, qua nhiều thời kỳ. Tôi đã tìm ra lý do tại sao có những chuyện như vậy. Hầu hết người viết văn đều học thêm ít nhất một hay nhiều ngoại ngữ như tiếng Hoa, Pháp, Anh v.v. Họ bị tiêm nhiễm ngữ pháp ngoại rồi vô hay cố tình đưa vào bài viết của họ. Các bạn nên biết, ngữ pháp các nước đều khác ngữ pháp Việt nhiều lắm. Dưới đây tôi sẽ liệt kê những lỗi ngữ pháp tiêu biểu mà hiện nay chúng ta hay mắc phải:
1/ Trạng từ đặt trước động từ:
Trạng từ là từ chỉ trạng thái, nếu viết xuôi, phải đặt sau tất cả. Thí dụ 1: “Hoàn toàn khác” là sai vì “hoàn toàn” là trạng từ, bổ nghĩa cho “khác” là túc từ. Viết đúng là “khác hoàn toàn” (còn có thể viết là “khác hẳn”). Thí dụ 2: “Bạn nhanh chóng học từ mới” cũng sai luôn vì lần này trạng từ đứng trước cả động lẫn túc từ. Viết đúng sẽ là “Bạn học từ mới nhanh chòng”. Dĩ nhiên, đôi khi chúng ta vẫn chấp nhận cách viết này để đọc đoạn văn lên nghe đẹp hơn. Thí dụ đoạn văn của Thanh Tịnh: “Mẹ tôi âu yếm nắm lấy tay tôi” rất hay thay vì viết theo lối thường, nhưng đây chỉ là phá cách, không phải là văn phạm Việt, phải tuân theo tuyệt đối. Nếu ai đó cho nó là văn phạm Việt thì tôi đố họ viết tất cả theo nó đấy vì đa số câu tiếng Việt không thể phá cách được, phải viết xuôi mới hiểu. Thí dụ, thay vì viết: “đi trên con đường làng dài và hẹp”, bạn có dám viết “đi trên con đường dài và hẹp của làng” không?
Những lỗi này bắt nguồn từ hồi xưa, thời nhà văn vẫn còn tiêm nhiễm tiếng Tàu như NTT, tiếng Pháp như TLVĐ, rồi đến mấy ông dịch truyện chưởng như PCT – HGN v.v. Nhưng mấy ông này chỉ thêm hoa hoè vào câu văn của mình thôi. Rồi mấy ông nhà văn gốc Bắc, chưa bao giờ đi học chính quy, thấy hay hay bèn đem vào câu văn của mình. Khốn nỗi, sách của mấy ông này nhiều lắm, thuộc loại best seller, nên dân chúng, học sinh đua nhau đọc và tiêm nhiễm lúc nào không biết (tôi cũng vậy, hic).
Thảm hoạ là gần đây, khoảng 2-30 năm đổ lại, lớp trẻ đua nhau học tiếng Anh khi chưa rành tiếng Việt, kể luôn những Việt kiều xa xứ, tiếng Việt chỉ là sinh ngữ phụ. Họ bê luôn văn phạm tiếng Anh vào tiếng Việt, rốt cuộc, văn Việt bây giờ lổm ngổm những từ thừa thãi như “Cho, của, để, bởi, được v.v.” vì họ bắt buộc phải thêm vào cho câu văn có ý nghĩa khi dịch Anh – Việt. Lại thêm Google translate phụ hoạ nên câu văn lại thêm rắc rối. Thí dụ, họ viết “hơn rất nhiều so với xxxx”, thay vì viết “hơn xxxx rất nhiều” sẽ bỏ được từ thừa “so với” không?
2/ Đặt động từ ở cuối câu:
Câu văn sai điển hình: “Chuyện gì đã xảy ra” thay vì “Đã xảy ra chuyện gì”. Câu này dịch xuôi câu “What’s happened” của tiếng Anh. Tôi đã đọc truyện của Conan Doyle, nhà văn Anh đã viết vào đầu thế kỷ 19, Sherlock Homels có nói câu: “Trên thế giới, chỉ có người Đức mới dùng động từ ở cuối câu”. Tôi không biết tiếng Anh vào thời đó ra sao nhưng bây giờ thì động từ ở cuối câu rất nhiều. Lý do văn phạm tiếng Anh đòi hỏi phài có danh từ làm chủ từ ở đầu câu. Vì vậy họ phải lấy bất kỳ danh từ nào, ngay cả túc từ lên làm chủ từ, cho nên động từ sẽ ở cuối câu.
Văn phạm Việt thì không cần như vậy, linh động hơn, có thể đặt câu không cần chủ từ luôn (điển hình là chính câu tôi vừa viết), miễn là trong ngữ cảnh đã có chủ từ rồi (Văn phạm Việt). Nếu dịch tiếng Anh xuôi theo câu văn của họ, tiếng Việt sẽ rất kỳ quái. Chẳng hạn Google là dịch câu: “Subtitles translated by” thành: “Phụ đề được dịch bởi” trong khi dịch đúng ngữ pháp Việt sẽ là: “Dịch phụ đề bởi” sẽ bỏ bớt từ ‘được”, vừa thừa vừa sai nghĩa. Bạn nên nhớ, tuy cùng là từ chỉ quá khứ nhưng 2 từ “được” và “đã” có nghĩa khác nhau nhiều lắm, không thể trộn lẫn với nhau được. Hiện nay, khi đọc sách báo, tôi rất ngứa tai vì từ “được” quá nhiều, lổm ngổm, cũng chỉ vì ráng dịch xuôi theo văn phạm Anh.
3/ Ép chủ từ phải nằm đầu câu:
Việc này là do dịch Anh Việt hay bị ảnh hưởng của văn phạm tiếng Anh. Như đã viết ở trên, ngữ pháp Việt không câu nệ việc có chủ từ hay không nên bạn có thể đặt bất cứ từ nào lên đầu câu, ngay cả đứng trước chủ từ. Thí dụ: Những từ như: Rốt cuộc, ngay cả, thậm chí, dĩ nhiên, chắc chắn, gần như, chẳng lẽ v.v dùng để nhấn mạnh câu viết (nhiều từ lắm, tôi cũng chẳng biết xếp nó vào loại từ nào luôn, có lẽ bạn phải tự hiểu). Bạn phải đặt những từ này ở đầu câu. Nếu cần, để nhấn mạnh hơn, bạn có thể thêm dấu phẩy ngay sau nó. Thí dụ, “Tôi chẳng lẽ phải thế này”. Bạn phải đặt từ “chẳng lẽ” lên đầu câu nhé.
4/ Xếp câu, từ ngữ ngược:
So với tiếng Việt, hầu hết ngôn ngữ khác đều sắp xếp từ ngữ ngược lại. Thí dụ, từ “ngoại quốc” tiếng Hán Việt chuyển sang tiếng Nôm thành “nước ngoài”, “hoả tiễn” thành “tên lửa” v.v. Tiếng Anh cũng vậy, nhiều thí dụ lắm, chắc các bạn đã biết. Chuyện đáng nói là gần đây có nhiều người sính ngoại, đem cách viết ngược như vậy vào lối viết của mình. Lỗi lớn nhất là cách đặt tên nước. Đang từ “Việt nam Dân chủ Cộng hoà”, rồi “Việt nam Cộng hoà”, đùng một cái chuyển sang “Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Việt nam”, học ai vậy ta?
……
Khi dịch sách kỹ thuật tiếng Anh, tôi vẫn xử dụng Google translate để đỡ tốn thì giờ type và tra tự điển. Sau đó tôi sửa những lỗi dịch sai theo ý mình. Cuốn đầu tiên, vì chưa có kinh nghiệm, tôi để nguyên ngữ pháp dịch xuôi theo tác giả. Khi đọc lại, tôi mới phát giác ra lỗi ngữ pháp quá nhiều, không thể chấp nhận. Thế là tôi phải rị mọ, vừa đọc lại, vừa sửa lỗi ngữ pháp. Lỗi nhiều quá, làm tôi bắt đầu nản chí, chỉ sửa những lỗi lớn, bỏ qua nhiều lỗi nhỏ. Vài cuốn sau cũng gặp tình trạng như vậy. Đến cuốn thứ tư, tôi nghĩ ra phương pháp dịch mới. Khi dịch xong một đoạn, cỡ nửa trang giấy A4, tôi sửa lỗi dịch và ngữ pháp cùng lúc, phải cut&paste rất nhiều, đem câu sau ra trước và ngược lại, hầu như câu nào cũng có và cứ thế cho đến lúc dịch xong hoàn toàn. Dịch xong, tôi cũng không cần đọc lại vì biết chắc mình đã dịch đúng.Từ 2017, nội dung sách dịch của tôi rất suôn sẻ, trong sáng, dễ hiểu, không còn dính dấp ngữ pháp Anh nữa, cứ như do chính người Việt viết ra.
Ai chứ tôi chưa hề chê Google translate. Hiện nay, nó là trình phiên dịch tốt nhất thế giới. Nhưng nó chỉ là một cái máy, dịch hay, dở lại ăn thua vào người viết code cho nó. Khốn nỗi, chính người viết code cũng chưa nắm được cái hồn của ngữ pháp Việt ra sao thì làm sao viết cho đúng được. Hiện thời họ chỉ ráng dịch sao cho các bạn đọc và hiểu thôi chứ ngữ pháp, từ ngữ vẫn sai bét nhè, đôi khi đọc lên thấy tức cười lộn ruột. Nhưng chỉ khi nó dịch Anh-Việt thôi, chứ nó dịch Việt-Anh rất chính xác, đúng văn phạm tiếng Anh hoàn toàn. Tôi đã thử vài lần và thấy kết quả không ngờ, các bạn cứ thử coi có đúng không. Nguyên do là tiếng Anh có văn phạm rất chặt chẽ, còn tiếng Việt ta hầu như không có văn phạm thì làm sao họ có thẻ tạo ra logic để viết code cho đúng được. Tôi chấp luôn AI gì đó luôn vì nó cũng chỉ là cái máy thôi, không ai ngoài con người có thể nắm bắt được cái hồn của ngữ pháp Việt. Chính vì vậy, học tiếng Việt rất dễ nhưng đồng thời cũng rất khó.
………….
Tiếng Việt ta, đã trải qua vài ngàn năm, dù có cả ngàn năm bị giặc Tàu đô hộ nhưng vẫn không bị biến thái, lai căng một chút nào. Trái lại, nó còn hấp thụ cái tinh hoa của tiếng Tàu đem nhập vào của mình để làm cho tiếng Việt ngày càng phong phú hơn. Đó là từ Hán Việt, dù gốc là tiếng Tàu nhưng không ai có thể nói nó là ngoại ngữ. Không nước nào trên thế giới có hàng trăm ngàn từ ngữ như Việt nam ta cả, chỉ một ý tưởng cũng có thể biến ra nhiều cách viết, cách nào cũng đúng. Nhiều văn, thi, nhạc sĩ cũng lợi dụng sự đa dạng này, đưa vào tác phẩm của mình, biến câu chữ thành ra khác lạ, độc đáo hơn. Ta nên cám ơn những người này vì đã giúp ích cho tiếng Việt rất nhiều, mong sao có thêm nhiều người như vậy.
Ngược lại, có nhiều người, vì cái tôi quá lớn, tưởng mình tài giỏi nên cố tình ta đây sửa lại toàn bộ tiếng Việt, cho nó đi theo một hướng khác (như ông BH), thay vì kiện toàn nó thêm nữa. Có người kiện toàn bằng cách thêm những từ mới như danh ngữ, động ngữ, giới ngữ, trạng ngữ v.v là những loại từ tôi chưa hề nghe tên bao giờ (Xin tham khảo cuốn Cú pháp Việt ở phần download web này). Lại có những người muốn thay đổi tiếng Việt, nhưng không biết làm cách nào bèn đem luôn ngữ pháp tiếng Anh vào, coi như đây là một loại tiếng Việt mới do mình khám phá ra, tôi gọi thứ văn nay là văn ngược để đối lại loại văn xuôi chính thống của ông cha ta. Loại này thì nhan nhản, bạn cứ đọc báo online thì sẽ thấy. Chính những người này sẽ phá nát gia tài của tiền nhân để lại. Không sớm thì muộn, bạn sẽ thấy những câu văn tương tự như sau: “Cơm được ăn bởi tôi”, khám phá mới đấy nhé.
Một nhà văn nổi tiếng từng nói: “Viết văn phức tạp dễ, viết đơn giản mới khó”. Tôi đọc sách truyện rất nhiều nhưng hiện tại khó tìm ra những áng văn đơn giản, đẹp, dễ hiểu như xưa nữa. Chẳng biết ngữ pháp Việt sẽ đi về đâu nữa nếu vẫn còn tình trạng này. Bởi vậy tôi lập ra web này để đánh động những người có trách nhiệm, nhưng với xã hội Việt bây giờ thì có lẽ vô phương. Nhưng nếu có nhiều người trong chúng ta tham gia vào, dù chỉ là một đốm lửa nhưng biết đâu mai sau sẽ lớn bội, cứ đốt lửa đi rồi sẽ thấy hy vọng.
Tôi còn rất nhiều ý tưởng, nếu viết hết, phân tích cho đầy đủ thì phải cả cuốn sách, tôi không đủ tài nên nhường lại cho các bạn. Nhưng nên nhớ, khi bạn viết, chỉ cần bạn theo những quy tắc tôi đã viết ở phần đầu bài này là khả dĩ bạn đang viết đúng rồi đó.
LTP – 03-2024
PS: Tôi vừa lên mạng tìm thông tin về loại từ nhưng không thấy trạng từ, tĩnh từ đâu cả nhưng lại thấy cả đống loại từ khác, chưa đọc hết đã muốn điên lên rồi. Thế hệ của tôi, ngay cả trước tôi đâu cần phải biết những cái rắc rối này mà vẫn cho ra những tác phẩm để đời. Học sinh bây giờ bị nhồi nhét những cái vô bổ, không thiết thực nhưng lại không ai dạy cái đơn giản nhất là chính tả. Bởi vậy đám trẻ viết sai chính tả tùm lum, cứ đọc trên mạng sẽ biết.